Brabantse ervaringen met cultuuronderzoek

‘Met cijfermateriaal kun je zaken echt agenderen en staven’

In juni werden de resultaten van het derde onderzoek van Waarde van cultuur naar buiten gebracht. Deze monitor is van groot belang voor het culturele veld van Noord-Brabant, vindt Teun van Irsel, beleidsmedewerker Cultuur van de gemeente Tilburg. “Zonder onderzoeksresultaten heb je alleen anekdotisch bewijs, het onderbuikgevoel en de obligate uitspraak dat cultuur bijdraagt aan het vestigingsklimaat. Met cijfermateriaal kun je zaken echt agenderen en staven. Het helpt om het beleid te onderbouwen en om budgetten te bepalen. We hanteren in ons cultuurbeleid in de gemeente ook dezelfde structuur als het onderzoek; het is opgebouwd uit sociaal, economisch en cultureel kapitaal.”
Diana Reesink, beleidsmedewerker van de provincie Noord-Brabant, vertelt dat er eerst losse deelonderzoeken waren. “Kunstloc, de Boekmanstichting en Het PON & Telos deden ieder een deelonderzoek, apart van elkaar. In de eerste editie in 2018 van de Waarde van Cultuur werden deze onderzoeken gebundeld en in de tweede editie zagen we een doorontwikkeling naar een meer samenhangend geheel. Nu, in 2022 werken Kunstloc Brabant, Het PON & Telos, Pyrrhula Research Consultants en de Boekmanstichting inmiddels vier jaar samen en ontstaat ruimte voor doorontwikkeling van de onderzoeksinstrumenten. Dit levert bij elkaar veel informatie op.”

Provincie en de vijf grote steden

Opdrachtgever van Waarde van cultuur is BrabantStad, bestaande uit de provincie en de vijf grote steden. Zij werken samen op allerlei terreinen, waaronder cultuur. Reesink: “Bij het eerste onderzoek hebben we de vijf grote steden betrokken, maar financierde de Provincie het project. Nu zijn ook de grote gemeenten de waarde van het onderzoek gaan inzien en dragen ook zij financieel bij. Bij de laatste editie, die net is uitgekomen, hebben de onderzoekers ook de 7 middelgrote gemeenten in Brabant deels meegenomen. Wie weet zijn ook zij een volgende keer medeopdrachtgever van het onderzoek. De kleine gemeenten zitten er nog niet bij. Zij hebben geen grote professionele instellingen, maar ook in die gebieden is het belangrijk om te weten wat bijvoorbeeld de beleving van cultuur is. Daar ligt nog potentieel.”
De gemeente Tilburg heeft bij het derde onderzoek een verbijzondering in het onderzoek gefinancierd. “Er wordt in zo’n onderzoek vaak gekozen voor het perspectief van Brabant als geheel, maar dat is voor Tilburg niet altijd van belang”, legt Van Irsel uit. “Nu gebruiken we de resultaten uit het stadsonderdeel voor nieuw beleid, zoals het creëren van makersplekken.”

Zonder onderzoeksresultaten heb je alleen anekdotisch bewijs, het onderbuikgevoel en de obligate uitspraak dat cultuur bijdraagt aan het vestigingsklimaat.

De rol van Kunstloc Brabant

Kunstloc Brabant is projectleider van Waarde van cultuur. “Ze zijn het onderzoek in de loop der tijd meer gaan duiden en dat is fijn”, zegt Van Irsel, die in het verleden voor Kunstloc werkte. “De eerste keren waren ze vooral bezig met het leiden van het onderzoek, maar nu vertellen ze ook meer wat je ermee kunt.”
Het duiden mag nog wel iets meer, vindt Reesink. “Bijvoorbeeld als het over de Benchmark gaat. Hoe staat Brabant ten opzichte van de andere provincies? Als wij bijvoorbeeld een middenpositie innemen op een bepaald vlak, dan zou meer achtergrondinformatie heel nuttig zijn. Hoe komt dat precies? Het is interessant om daar meer over te weten.

‘Je kunt andere gesprekken voeren met instellingen’

Waarde van cultuur heeft zowel de provincie als de gemeenten veel gebracht. “We gebruiken het voor input voor het beleid”, vertelt Reesink. “Het cultuurbeleid wordt steeds meer ingezet bij andere domeinen, voor het maken van impact. Daarvoor kunnen we het onderzoek goed gebruiken. Zo hebben de amateurkunsten in Brabant ook vaak een maatschappelijke functie. Uit Waarde van cultuur blijkt hoe belangrijk dat is. Dit inzicht betrekken we bij het antwoord op de vraag of je als provincie moet blijven investeren in de amateurkunstensector of dat dit puur een lokale aangelegenheid is. Ook voor het huidige beleid gebruiken we de resultaten voor de verantwoording aan Provinciale Staten.”
Volgens Van Irsel zorgt het onderzoek ervoor dat cultuursubsidie meer overlevingskansen heeft. “Als je je cultuurbudget laat stijgen, trekt dat ook meer fondsen. Dat wisten we al, maar nu kunnen we dat onderbouwen.”
Hij ziet een wisselwerking tussen het onderzoek en subsidies. “Voorheen was het een hele tour om data te krijgen van culturele instellingen. Nu delen ze hun gegevens om een aanvraag te kunnen doen, dat is aan elkaar gekoppeld. Het is wel van belang om het goed aan ze uit te leggen. Ze zien het al snel als verantwoording, maar het is een manier om inzicht te krijgen. Cultuurbeleid wordt altijd talig onderbouwd, maar nu kun je dat ook met cijfers doen. Je kunt daarmee andere gesprekken voeren met instellingen, meer inhoudelijk, bijvoorbeeld over publieksbereik.”
Tijdens de coronacrisis was Waarde van cultuur zeer nuttig. Van Irsel: “Dankzij het onderzoek kon je tijdens corona meteen iets zeggen over de impact van de maatregelen, zonder te blijven steken op anekdotisch bewijs.”

Maak een communicatieplan (en andere tips)

Hebben ze tips voor de Gelderse gemeenten en de provincie?
Van Irsel: “Betrek de grote steden erbij. Dan krijgt het onderzoek voor iedereen meerwaarde.”
Reesink geeft aan dat ruimte voor flexibiliteit binnen de monitor van belang is. Het onderzoek bevat nu vijf vaste deelonderzoeken: de Benchmark, inzoomen op Brabant via CBS-data, registraties van professionele instellingen (Culturele Atlas), Cultuurlocaties online (Big Data) en het perspectief van Brabanders via de Cultuurpeiling. Daarnaast is er een verdiepend onderzoek. Dat dit keer in het teken van de gevolgen van de coronacrisis staat. “Naast de onderzoeksresultaten heb je ook de actualiteit van de dag. Daar heb je eigenlijk ook data voor nodig, voor als er bijvoorbeeld iets speelt in de politiek. We hebben behoefte aan flexibiliteit in het onderzoek, maar daar zijn we nog zoekende in. Misschien moet een deel flexibel zijn, maar dat mag eigenlijk niet ten koste gaan van het overige onderzoek.”
De belangrijkste tip die Reesink mee wil geven, is het benutten van het onderzoek. “De eerste twee edities bevatten een schat aan informatie, maar we deden er relatief gezien nog te weinig mee. Dit keer is er een communicatieplan opgesteld. Zo gaan Kunstloc en Het PON/Telos Webinars geven voor verschillende doelgroepen, waaronder partijen uit het veld, over hoe ze de onderzoeksresultaten kunnen gebruiken. Ook worden ambassadeurs van de Waarde van cultuur ingezet om het onderzoek meer uit te dragen. Verder is een activiteitenkalender in de maak met momenten waarop de onderzoeksresultaten een rol kunnen spelen.  Daarbij sluiten we aan bij de beleidskaders van de provincie en de beleidscycli van de gemeenten.”

Meer informatie over Waarde van cultuur is hier te vinden.