Cultuureducatie in het mbo

Ongelijkheid in cultuuronderwijs

Mbo-studenten krijgen minder cultuuronderwijs dan hun leeftijdsgenoten in havo en vwo. Leerlingen in het vmbo krijgen minder cultuuronderwijs dan havo en vwo-leerlingen met slechts 40 uur Culturele Kunstzinnige Vorming (CKV), tegenover 120 uur in de havo en 160 uur in het vwo. In het mbo krijgen studenten nauwelijks cultuuronderwijs. Mbo-scholen zijn vanuit de wet niet verplicht om cultuureducatie in hun curriculum op te nemen. Mbo’s die cultuureducatie geven, koppelen dit vaak aan een primair opleidingsdoel van de opleiding of integreren het binnen burgerschapsonderwijs.

Enkele mbo-scholen in Gelderland hebben cultuur een plek gegeven binnen hun opleidingen. Soms binnen het vak burgerschap, soms gekoppeld aan een aantal vakken binnen diverse opleidingen. Dit zijn meestal losse culturele projecten die soms of helemaal niet zijn ingebed in het curriculum, maar zijn ingekocht via culturele instellingen. Denk hierbij aan het inkopen van een voorstelling of het bezoeken van een museum. Er is meestal geen duurzame samenwerking op basis van co-creatie. Regelmatig sluit het aanbod van een culturele instelling ook nog niet voldoende aan op de behoefte van het mbo of de mbo-student.

“Iedereen heeft gewoon het recht om kennis te maken met kunst en cultuur. Ik zou het het mooiste vinden als we het met elkaar niet eens meer over burgerschap hebben. Dat het gewoon geïntegreerd is in alles, in alle opleidingen. Een stuk drama of theater op het ROC zou ik erg mooi vinden.” mbo-bestuurder

Onderzoek

Vanwege deze ongelijkheid binnen het cultuuronderwijs en het belang van betekenisvolle cultuureducatie voor mbo-studenten, heeft Cultuur Oost in 2020 onderzoek uitgevoerd binnen de provincie Gelderland. Dit onderzoek heeft de kansen voor het ontwikkelen van duurzame en betekenisvolle cultuureducatie voor het mbo in kaart gebracht. Dit onderzoek is onderdeel van een masterscriptie van Irene Flapper, begeleid door de Radboud Universiteit te Nijmegen. De volledige scriptie is hier te lezen. De volgende onderzoeksvraag stond centraal tijdens het onderzoek:

Welke kansen zien mbo-professionals in de provincie Gelderland voor het ontwikkelen van cultuureducatie voor mbo-studenten, binnen het vak burgerschap?

Voor het onderzoek zijn alle mbo-scholen in de provincie Gelderland benaderd voor een interview. Uiteindelijk hebben de volgende mbo-instellingen deelgenomen aan het onderzoek: Graafschap College, Rijn IJssel, ROC A12, Astrum College, ROC Nijmegen en ROC River.

Er zijn meerdere interviews afgenomen met mbo professionals [1]. In deze interviews hebben wij de professionals o.a. gevraagd naar hun motivatie voor het ontwikkelen van cultuuronderwijs binnen de eigen mbo-opleiding en welke kansen zij zien. Ook hebben wij een aantal culturele partners in Gelderland geïnterviewd voor dit onderzoek. Om de stand van cultuureducatie in Gelderland in de landelijke context en ontwikkelingen te plaatsen hebben wij ook interviews afgenomen met landelijke partijen, zoals de MBO Raad, het Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunsten (LKCA) en het MBO Experticecentrum Burgerschap.

Waarom is cultuuronderwijs belangrijk voor mbo-studenten?
Voor mbo-studenten en hun toekomstige beroepspraktijk is het belangrijk dat zij zich richten op het ontwikkelen van een onderzoekende houding, reflecterend en creërend vermogen. Het laten kennismaken van studenten met kunst en culturele activiteiten draagt hieraan bij en stimuleert creativiteit en kritisch denken. Cultuureducatie zorgt ervoor dat studenten op een creatieve manier om kunnen gaan met uitdagingen en problemen. Door de integratie van culturele activiteiten met het onderwijsprogramma leren studenten wat de betekenis is van kunst en cultuur voor hun beroepspraktijk en voor hun eigen leven. Het draagt op die manier bij aan de brede, persoonlijke ontwikkeling van mbo-studenten.[2]

Daarnaast is een culturele ontwikkeling belangrijk voor de identiteitsvorming van mbo-studenten. Door mbo-studenten cultuuronderwijs te laten volgen, ontdekken ze hun talenten en leren ze  zich op andere manieren te uiten, bijvoorbeeld door te dansen of muziek te maken. Als mbo-studenten musea, exposities en voorstellingen bezoeken verbreden zij hun horizon en ontdekken nieuwe perspectieven.

Burgerschap

Om het onderzoek verder af te bakenen is er voor gekozen om een koppeling te maken tussen cultuureducatie en het vak burgerschap. Als er al samenwerkingen ontstaan tussen culturele instellingen en mbo-scholen krijgt dit doorgaans een plek binnen het vak burgerschap. Het vak burgerschap biedt de meeste kansen op verbinding met cultuureducatie, omdat scholen vrij zijn om op een eigen manier invulling te geven aan het vak. In de Burgerschapsagenda 2017-2021 staan vier dimensies van burgerschapsonderwijs beschreven. Binnen deze vier dimensies kan een koppeling worden gemaakt met cultuureducatie.[3] Nu wordt er een vervolg gegeven aan deze burgerschapsagenda.

“Ik denk dat je er naar toe moet dat alles is verweven in de opleiding en niet meer los vier opdrachten inleveren en dat ze aan hun onderwijsverplichting voor burgerschap hebben voldaan. Volgens mij moet je daar vanaf. Je moet inzetten op structurele projecten en samenwerkingen met organisaties buiten de school, zoals binnen de cultuursector.” burgerschapsdocent

Kansen

Naar aanleiding van het onderzoek formuleren wij hieronder enkele kansen voor de mbo-sector:

• Maak de verbinding tussen burgerschaps- en cultuuronderwijs
  Leg als mbo-school de verbinding tussen burgerschaps- en cultuuronderwijs. Kunst- en cultuureducatie kunnen worden ingezet om burgerschapslessen vorm te geven. Het is belangrijk om hierin ook de verbinding te leggen met de vakinhoudelijke competenties van mbo-opleidingen i.v.m. de toekomstige beroepspraktijk van mbo-studenten.
• Betrek mbo-studenten bij visievorming op burgerschaps- en cultuuronderwijs
  Het ontwikkelen van een visie op burgerschap- en cultuuronderwijs samen met studenten heeft een grote meerwaarde vanwege de aansluiting bij de belevingswereld van studenten. Door in gesprek te gaan met mbo-studenten en hen te bevragen over wat er bij hen leeft, kunnen mbo-scholen hun burgerschaps- en cultuuronderwijs vormen naar de behoeftes van de studenten. Hierdoor groeit het draagvlak en enthousiasme van de studenten m.b.t. cultuureducatie. Ook zorgt het ontwikkelen van een visie voor duurzaamheid en borging. Mbo-scholen zetten op deze manier een koers uit die iedere keer weer kan worden bijgesteld. De Blanco methode is een mooi voorbeeld van burgerschapsmethode die ontwikkeld is met en voor studenten en waarin cultuur ook een belangrijke rol speelt.
• Maak gebruik van de tools van het MBO Expertisecentrum Burgerschap
  Binnen de practoraten burgerschap en het netwerk van het MBO Expertisecentrum Burgerschap kan er kennis worden gedeeld over burgerschaps- en cultuuronderwijs. Door middel van de instrumenten die het Expertisecentrum aanbiedt, zoals de Zelfevaluatie Burgerschap, kunnen mbo-professionals verder groeien in het ontwikkelen van een visie op burgerschap. Deze instrumenten kunnen ook worden ingezet voor de ontwikkeling van een visie op cultuuronderwijs.

“Die practoraten spelen een hele belangrijke rol als vliegwiel om die discussie over wat is burgerschap en cultuur aan te jagen. Hoe zouden we het moeten doen? Wat kan beter? Dus er zijn wel allerlei mechanismes die helpen om dit gewoon hoger op de agenda te krijgen en daar moeten we dus mee door” burgerschapsdocent

• Kennisdeling en uitwisseling met andere mbo-scholen
  Een aantal mbo-scholen in Nederland zijn al ver in het ontwikkelen van een programma rond cultuureducatie. Door samenwerkingen op te zoeken met andere mbo-scholen kan er een netwerk ontstaan waarin kennis en best practices met elkaar uitgewisseld kunnen worden. Dezelfde succesvolle projecten kunnen hierdoor ook worden geïmplementeerd op andere mbo-scholen in Gelderland. Het Zadkine College en ROC Friese Poort hebben bijvoorbeeld best practices ter inspiratie voor andere mbo-scholen.
• Duurzame samenwerkingen met culturele instellingen en het bedrijfsleven
  Het aangaan van samenwerkingen met culturele instellingen is belangrijk voor het ontwikkelen van een programma rond cultuureducatie. Culturele instellingen beschikken namelijk over een cultureel aanbod dat in samenwerking met mbo-scholen kan worden aangepast op specifieke opleidingen. Hieruit kunnen betekenisvolle culturele projecten ontstaan. Hierin is het raadzaam om een samenwerking vast te leggen in een samenwerkingscontract voor langere tijd. Op deze manier kan de samenwerking groeien en worden verduurzaamd en samen worden gewerkt aan een visie en missie voor de langere termijn.
• Maak als burgerschapsdocent gebruik van creatieve burgerschapsmethodes
  De Digitale Scheurkalender Burgerschap is een creatieve online burgerschapsmethode voor o.a. mbo-studenten die is ontwikkelt door Kunstgebouw en Erfgoedhuis Zuid-Holland om grote thema’s als diversiteit, solidariteit en vrijheid van meningsuiting bespreekbaar te maken. Elke les koppelt een onderwerp uit het burgerschapsonderwijs aan een kunstwerk. Studenten zien bijvoorbeeld de reusachtige naaldhakken van Joana Vasconcelos die gemaakt zijn van pannen en deksels. Door met de ogen van de kunstenaar naar de rol van de vrouw in onze samenleving te kijken, worden ze aan het denken gezet over het thema gelijkheid. De digibordlessen zijn vakoverstijgend in te zetten, vragen weinig voorbereiding van de docent en zijn gratis te gebruiken.
• Het inzetten van kunstvakdocenten
  Als er weinig tot geen kennis over cultuuronderwijs bij burgerschapsdocenten is, is het raadzaam om kunstvakdocenten in te zetten die projecten kunnen draaien of lessen kunnen geven in het mbo. Deze kunstvakdocenten kunnen de burgerschapsdocenten ook trainen en coachen. Hierdoor ervaren de burgerschapsdocenten zelf op welke manier cultuureducatie een plek kan krijgen binnen het mbo. Deze kunstvakdocenten moeten zich in kunnen leven in de mbo-studenten en hen inspireren.
• Maak gebruik van diverse subsidieregelingen
  Verschillende fondsen, zoals het Fonds voor Cultuurparticipatie, hebben subsidierelingen ter beschikking gesteld om samenwerkingen tussen mbo-scholen en culturele instellingen te stimuleren en om cultureel aanbod te ontwikkelen samen met studenten. Via de website van het FCP kan je meer lezen over deze regeling: Fonds voor Cultuurparticipatie: Subsidieregeling Cultuureducatie mbo.
• Het ontwikkelen van een eigen creatief keuzedeel
  Mbo-scholen hebben de vrijheid om zelf een creatief keuzedeel te ontwikkelen voor hun studenten. Dit kan bijvoorbeeld in samenwerking met een culturele instelling. Studenten kunnen in hun vrije studieruimte kiezen voor een creatief keuzedeel. De Samenwerkingsorganisatie Beroepsonderwijs Bedrijfsleven kan ondersteunen in het opzetten van een creatief keuzedeel. Zij zijn betrokken in het ontwikkelen van keuzedelen en doen hiervoor ook de accreditatie. Het LKCA geeft ook tips over het ontwikkelen van een creatief keuzedeel.
• Maak gebruik van de MBO Card
  De MBO Card is een initiatief van CJP in samenwerking met Jongerenorganisatie Beroepsonderwijs (JOB), ondersteund door het ministerie van OCW. De MBO Card is een kortingspas waarmee mbo-studenten bij meer dan 1000 locaties (o.a. theater en bioscopen) korting krijgen. Mbo-scholen kunnen deze gratis kortingspas voor al hun studenten aanschaffen. De MBO Card biedt uitkomst in de kosten voor het organiseren van bijvoorbeeld culturele excursies.
• Cultuureducatie met Kwaliteit
  De regeling Cultuureducatie met Kwaliteit wordt in de toekomst mogelijk op meer plekken in het land open gesteld voor het mbo. In de periode 2021-2024 wordt er vanuit Cultuur Oost nog niet vanuit de CMK-regeling samengewerkt met het mbo. In de toekomst gaat dit mogelijk veranderen. In grote steden als Rotterdam en Amsterdam worden mbo-scholen vanuit de CMK-regeling al begeleidt in het ontwikkelen en uitvoeren van cultuuronderwijs. Deze begeleiding krijgen de mbo-scholen meestal vanuit een lokaal of regionaal

Wat kan Cultuur Oost  voor jou betekenen?

Wij signaleren wensen en behoeftes van mbo-scholen en culturele instellingen op het gebied van cultuureducatie in het mbo. Daarnaast delen wij nieuwe landelijke ontwikkelingen en best practices van cultuuronderwijs in het mbo en verbinden wij mbo-scholen en culturele instellingen aan elkaar om op deze manier samenwerkingen onderling te stimuleren.

Als onafhankelijke partij kunnen wij mbo-instellingen en culturele instellingen adviseren op het gebied van visievorming, samenwerking en kansrijke projecten binnen het cultuuronderwijs. Samenwerkingen tussen de mbo-sector en de cultuursector kunnen op verschillende manieren ingericht worden (naargelang de vraag van beide partijen): van het opzetten van een gezamenlijk creatief keuzedeel tot het ontwikkelen van aanbod- en vraaggerichte projecten. Ook het begeleiden van een subsidieaanvraag bij het Fonds voor Cultuurparticipatie en het creëren van bewustwording bij culturele instellingen voor de mbo-student als doelgroep en het aanbieden van stageplekken voor mbo-studenten past binnen dit advieswerk. We zetten ons in om actief de behoefte aan kennis en uitwisseling op te halen. Zo kunnen wij een Gelders mbo cultuurnetwerk faciliteren en begeleiden als hier behoefte aan is.

Naar aanleiding van de bijeenkomst De kracht van kunst in het mbo op 9 november 2022 organiseren wij op woensdagmiddag 22 maart 2023 een digitale vervolgbijeenkomst voor professionals binnen het mbo en de cultuursector. Tijdens deze bijeenkomst praten we door over de thema’s die tijdens de bijeenkomst in november aan bod zijn gekomen en is er ruimte voor uitwisseling. Samen kijken we naar de toekomst van cultuureducatie binnen het mbo.

[1] Met mbo-professionals bedoelen wij in deze context: de docenten burgerschap, de bestuurders van de mbo-scholen en de professionals binnen de MBO Raad en het MBO Expertisecentrum Burgerschap.
[2] Cultuur Oost, ‘Onze Basis: visie, houding en werkwijze in het werken aan cultuureducatie met kwaliteit in Gelderland’, Cultuur Oost, 2020, p. 9.
[3] MBO Raad en Ministerie van OCW, ‘Burgerschapsagenda mbo 2017-2021: een impuls voor burgerschapsonderwijs’, 2017.