De geheimen van voorwerpen uit de Achterhoek

De expositie is door het Cultuur en Erfgoedpact Achterhoek voorzien van een educatief programma. In iedere gemeente worden schoolklassen kinderen op de kunstwerken losgelaten, en dat levert bijzondere gesprekken op.

Het schemert nog als op een woensdagochtend groep 7 van basisschool De Leer met juf Marieke aan komt fietsen bij het gemeentehuis van Bronckhorst. Binnen zitten hun opa’s en oma’s en een enkele ouder, al te wachten. De groep stormt het gebouw binnen en iedereen geeft zijn of haar grootouder een knuffel.

Als iedereen zit, vertelt Jelko Arts, die het project Stillevens in de klas begeleidt, wat de bedoeling is. De leerlingen gaan met hun grootouders negen stillevens bekijken die in de hal van het gemeentehuis zijn opgesteld. Elk werk is geïnspireerd op een Achterhoekse gemeente en er zijn voorwerpen op afgebeeld die symbool staan voor de geschiedenis van die plek. De kinderen en opa’s en oma’s gaan samen historische feiten bij de juiste voorwerpen zoeken.

Dinosaurus

Maar eerst moet er een lesje symboliek worden gegeven. Arts haalt een plastic dinosaurus tevoorschijn en houdt hem in de lucht. ‘Dit is voor jullie gewoon een dinosaurus, maar eigenlijk heeft hij een geheim’, vertelt hij. ‘Het geheim is dat ik hem heb gevonden op het strand, toen ik voor het eerst afsprak met mijn vriendin. De dinosaurus spoelde aan en toen hebben we hem opgeraapt. Nu staat hij al zeven jaar bij ons in de vensterbank.’ Voorwerpen kunnen geheimen hebben, legt Arts uit. En het is vandaag zaak om die geheimen te vinden.

Op de vraag ‘wat is een stilleven?’ krijgt Arts allereerst het antwoord ‘iets dat stilstaat’. Dat klopt, zegt hij, maar het kan ook een compositie op een schilderij zijn, of in dit geval op een foto. En die composities is waar het tijdens het eerste deel van het programma om draait.

De stillevens zijn gemaakt door kunstenaar Louise te Poele en reizen op dit moment langs alle gemeentes die erop zijn verbeeld. In al die gemeentes komen leerlingen uit groep 7 of 8 naar de expositie kijken met hun grootouders. Ze zoeken in de werken naar Dahlias uit Lichtenvoorde, knopen uit Aalten, en een haas uit Bronckhorst. Op deze manier leren ze over de geschiedenis van hun regio. En de opa’s en oma’s krijgen de kans om te vertellen over vroeger.

Jammarkt

En dat doen ze graag. ‘Ja, ik heb 12,5 jaar in Neede gewoond’, vertelt een opa zijn kleinzoon. ‘En ik ben ook vaak naar de jammarkt geweest’. De kinderen zijn vooral geïnteresseerd in zo snel mogelijk de juiste feitjes bij de juiste voorwerpen zoeken. Zodra ze een nieuw vel krijgen voor een nieuwe gemeente, schrijven ze allemaal razendsnel hun namen bovenaan, en daarnaast ‘opa’ of ‘oma’, of een combinatie van die twee. De grootouders hebben moeite om ze bij te houden. Als aan het einde van de opdracht wordt gevraagd welk stilleven ze het liefste mee naar huis zouden nemen, kiest de overgrote meerderheid voor het stilleven van hun eigen Bronckhorst.

Daarna is het tijd om zelf op school aan de slag te gaan. Nu de leerlingen weten dat voorwerpen een geheim kunnen hebben, mogen ze voorwerpen uit hun eigen familiegeschiedenis van dichterbij bekijken. In de gymzaal worden de spullen die hun opa en oma hebben meegenomen klaargezet op een houten bank. Een wafelijzer bijvoorbeeld, maar ook een koffiemolen, een zakhorloge en een porseleinen beeldje van een echtpaar. Het zakhorloge is meer dan 150 jaar oud, vertelt de grootouder die het heeft meegenomen. Het moet worden opgewonden en loopt nog steeds. De kinderen luisteren aandachtig.

De bedoeling is dat er vandaag familiewapens worden geknutseld, zodat de kinderen en hun familie met symbolen kunnen laten zien waar ze vandaan komen. Het wapen heeft de vorm van een schild met drie vlakken, waar van alles op geplakt, getekend of geschilderd mag worden. De voorwerpen die de opa’s en oma’s hebben meegenomen, kunnen worden nagetekend. Een van de leerlingen tekent direct een postduif in het bovenste vak. ‘Mijn opa deed aan wedstrijdracen met duiven’, vertelt ze. Een jongen met de naam Mats tekent een boomstam in een vak en zegt, grinnikend ‘snap je? Stam, omdat mijn naam Mats is.’

Voetbalclub

Opvallend veel kinderen kiezen voor de kleuren blauw en wit, vanwege de voetbalclub Pax. Een jongetje tekent een grote bril op zijn wapen. ‘Iedereen in mijn familie moet een bril’, zegt hij. De juf en meester die vanuit de school aanwezig zijn kijken tevreden toe. ‘Ze doen echt heel goed mee’, zegt juf Marieke. ‘En de opa’s en oma’s waren ook allemaal erg enthousiast toen we ze vroegen om mee te doen. Zij komen zelden in het schoolgebouw, dus het is voor hen ook heel leuk om te zien waar hun kleinkinderen naar school gaan.’

Tekst: Jozien Wijkhuijs
Beeld: KUNSTwerkt Achterhoek