Elke keer opnieuw beginnen

In beweging met kunst en cultuur

Twee ervaren kunstenaars uit mijn netwerk raakten meteen enthousiast bij het horen van deze vraag: Linda Willems, trainer en acteur en ruim 10 jaar werkzaam in de zorg voor mensen met dementie, en Maaike Mul, beeldend kunstenaar en al bijna 20 jaar werkzaam als coördinator kunst en cultuur bij Vitalis Woonzorggroep.  Zij ontwikkelden in opdracht van Cultuur Oost een 3 uur durende workshop waarin zij zorgmedewerkers trainen hoe ze in de handelingen van alledag kleine kunstzinnige activiteiten in kunnen bouwen voor mensen met dementie. Dansen, zingen, verhalen vertellen, aanraken, voelen, het zijn momenten waarop mensen met dementie in beweging komen en het geeft ze ontspanning. Zintuigen worden aangesproken en herinneringen aan vroeger komen bij hen naar boven. Het brein wordt geactiveerd, mensen kunnen zichzelf uitdrukken en hebben samen plezier.

Welzijn en welbevinden

Maaike en Linda beginnen als kennismaking met het overgooien van een bal: hoe zou je dit spelletje kunnen gebruiken met mensen met dementie? Doorgeven, laten voelen, van hand tot hand laten gaan, gooien en vooral maak het niet te groot, hou het klein. Zo zorg je voor ontspanning, zijn mensen niet bang om fouten te maken en blijft het voor iedereen leuk.

“Er is één voordeel aan dementie, ik kan elke keer opnieuw beginnen” opmerking van een deelnemer aan een activiteit in het van Abbemuseum

Oudere mensen hebben vaak last van ouderdomsstress: dingen die vroeger heel gewoon waren leveren nu stress op. Een afspraak met de kapper bijvoorbeeld betekent dat er niets anders meer past op die dag en een keuze maken uit verschillende mogelijkheden kan bijna niet meer.

Daarom, doe kleine activiteiten die het welbevinden positief beïnvloeden en stel niet te veel vragen. Daar worden vooral mensen met dementie heel onzeker van.

Linda weet uit haar werk bij Brein Dementie en Omgeving dat onze hersenen zo zijn geprogrammeerd dat we de omgeving in een paar milliseconden scannen: ‘is het veilig?’. We hebben een coping strategie ontwikkeld voor ons gevoel van onveiligheid: vechten, vluchten, bevriezen. Als je die primaire reactie ziet bij mensen met dementie moet je dus eerst werken aan veiligheid voordat je met je activiteit door kunt gaan.

Vaak geven we een talige opdracht die mensen niet snappen, daarom is het goed om het voor te doen, te laten zien. De zorgmedewerkers herkennen dat: “ik was aan het tekenen, hij kwam erbij zitten en ging zelf tekenen, een prachtige boom”. Heel belangrijk voor het gevoel van “ik kan het”.

Maaike geeft kort wat theoretische achtergrond. Over kijken en zien en hoe ons brein ons voor de gek kan houden. Mensen met dementie kunnen goed ordenen op kleur, vorm, ritme. Structuur geeft zekerheid. Daarmee kun je aan de slag bij een beeldende kijk-doe-activiteit, de inrichting van de ruimte maar ook in een fysiek schema van de dag. Pinterest is hierbij je grote vriend!

Maak er een verhaal van

Oude foto’s zijn een bron van inspiratie. Vergroot ze uit en je hebt eenvoudige aanknopingspunten om een gesprek te beginnen. Een vraag naar ‘wat was de eerste keer dat…..?’ is ook een goede start, omdat die eerste keren veel indruk hebben gemaakt en in het geheugen blijven hangen. Maar pas op: één onderwerp tegelijkertijd.

Een tip van Linda: als je zelf een verhaal vertelt, roept dat oude herinneringen en verhalen op. Breng het vooral heel beeldend, een beetje theatraal en trager dan je gewend bent. De informatie komt bij mensen met dementie minder snel binnen en zo gun je ze ook de tijd om zelf na te denken.

De deelnemers aan de workshop gaan zelf aan de slag met stiftgedichten en elfjes maken. Het is makkelijk om te doen, grappig en humoristisch.

We sluiten de middag af met liedjes zingen. Muziek werkt altijd, weten de deelnemers. Zingen werkt verbindend, je wordt er vrolijk van, iedereen kent nog wel een liedje. Je kunt mensen ook met ritme instrumenten of pollepels en pannen aan het trommelen zetten of met belletjes laten rinkelen. En al zingend gaat het lopen ook beter. Grappig is dat mensen die niet meer praten, vaak wel nog kunnen zingen.

Kleine kunstzinnige activiteiten

Zet klassieke muziek op en mensen gaan meteen dirigeren. Daar zit ook beweging in. Een van de deelnemers: “Ik denk altijd, ik weet er te weinig van, maar eigenlijk alles is kunst. Je vindt het overal” Linda voegt daaraan toe: kijk ook wat iemand voor hobby’s heeft gehad. Als mensen veranderen in hun dementie kunnen die hobby’s ook veranderen, maar daar ligt wel een ingang.

Een belangrijke eindconclusie van de workshop waar alle deelnemers een rol voor zichzelf zien: door het doen van kleine kunstzinnige activiteiten koppel je een ervaring aan een fijne emotie en daardoor blijft die ervaring beter in het geheugen hangen.