Kansen in het vmbo: met kunstonderwijs strijden tegen influencers.

In de voormalige soepfabriek van Honig in Nijmegen opent Larisa Cichy, kunstdocent en interne cultuurcoördinator op Het Rijks VMBO, de bijeenkomst. Leerkrachten van verschillende Gelderse vmbo’s en cultuurcoördinatoren luisteren aandachtig naar haar praktijkverhaal.

Vier jaar geleden werd Het Rijks opgericht door een groep docenten na een fusie tussen twee scholen. “We mochten het helemaal zelf inrichten,” vertelt Cichy. “Daarbij kozen we voor thematisch onderwijs. Het thema, dat per periode verandert, komt terug in alle vakken. Kunst en cultuur is hierbij een belangrijke katalysator. De leerlingen krijgen twee uur in de week kunstvakken en twee uur talentlessen waarin ze een keuze kunnen maken uit een divers cultureel aanbod.”

Met haar collega’s nam ze oude kennis uit de twee gefuseerde scholen mee en werd gekeken waar het onderwijs nog tekortschoot. “Voorheen verdween een kunstwerk in de prullenbak als ze het af hadden. Dat is nu anders. We besteden aandacht aan het presenteren van eigen werk, verslag doen van de ervaring van het maken en reflecteren op het kunstzinnige werk.”

Aan het einde van het schooljaar vindt de Rijks Got Talent Show plaats, een belangrijk moment voor de leerlingen. “Iedereen mag dan zijn of haar talent etaleren. In de onderbouw werken we naar een presentatie toe, in de bovenbouw zijn we meer gericht op de discipline waarin ze werken.”

Door de subsidie Versterking Cultuureducatie kon Het Rijks de talentlessen en de Rijks Got Talent Show meer met elkaar verbinden. Zo zijn ze een samenwerking aangegaan met de popacademie. “MBO-leerlingen mogen zich bij ons laten zien. Zij zijn de helden van de VMBO-leerlingen.”

Rekje

Vanuit de deelnemers van de sessie komt de vraag of kunst alleen in het theater en het museum te vinden is, omdat Van Dijken daar aan het begin van zijn presentatie de nadruk op heeft gelegd. Kunst is toch ook te vinden op Instagram en TikTok?

“Dat klopt,” zegt Van Dijken, “ze komen er al mee in aanraking. Maar onze ervaring is dat ze er weinig mee doen. Ze zien het onderscheid in kwaliteit niet, dat kunnen wij ze leren.”

Een andere vraag is hoe het kan dat er zoveel betrokkenheid bij de leerkrachten is voor kunst en cultuur. “We werken met acht enthousiaste docenten. Daarnaast heb je altijd leerkrachten die dit gefröbel in de marge vinden. Toch zijn er buiten die acht veel die zien wat het brengt. Leerlingen zijn vrijer in presentaties houden, dankzij lessen in toneel. Vmbo’ers worden nog te weinig bevestigd dat ze iets kunnen. Je hebt bij ons jongens die heel goed kunnen lassen, dat is hun talent. Je kunt ze laten zien dat als ze zelf iets bedenken om te maken, bijvoorbeeld een rekje, het al kunst is.”

Een schoolleider van Het Rijks vult aan: “Dat is ook bij leerkrachten zo. Die zijn hier misschien angstig voor, maar ze maken het dan te groot. Kunst is heel dichtbij, dat moet je duidelijk maken, bijvoorbeeld met dat rekje.”

Rotmodellen

Ismail Aghzanay is aan het begin van zijn presentatie meteen duidelijk: “Ik vind kunst een van de belangrijkste onderwijsvormen. Het zou een examenvak moeten zijn. Leerlingen leren voor zichzelf te staan, zich te uiten en vrienden te maken.”

Aghzanay is teamleider en docent Engels op het Comenius Beroepsonderwijs Capelle. Hij is oud-cabaretier, leraar van het jaar 2018 Rotterdam en ambassadeur van het landelijk initiatief DeBaanVanHetLeven. Zijn verhaal is doorspekt met persoonlijke ervaringen. “Toen ik op school zat, volgde ik dramalessen. Een emotioneel stuk bracht ik met humor. De docent zei: daar moet je iets mee doen. Ik was eerst verlegen, maar aan het einde van het schooljaar praatte ik de boel aan elkaar bij evenementen en gaf een eindspeech.”

Hij stelt dat veel leerlingen erg onzeker zijn. Sociale media versterken dat, met name influencers. “Ik noem het geen rolmodellen, maar rotmodellen. Als je kijkt naar Tiktok, sommige bewegingen van dansjes zijn seksuele handelingen. Eigenlijk vechten we met kunstonderwijs tegen een aantal platforms die het letterlijk overnemen.”

Menig kind heeft geen eigenwaarde, volgens Aghzanay. Sociale media helpen daar niet bij. “We moeten kijken hoe we het leuker maken. Als mijn nichtjes een tekening laten zien, zeg ik ‘zo mooi’. Dat kan grote effecten hebben voor later.”

Aghzanay integreert kunstonderwijs in zijn lessen. “Ik heb ze een keer woordjes geleerd door middel van een stoelendans met muziek. En ook door theaterstukjes met woorden. Een soort Lama’s was dat. Ze moesten een verhaal creëren door steeds een papiertje met een woord van de grond te pakken.”

Online zichtbaar

Aan het einde van zijn presentatie geeft hij nog een paar tips bij het lesgeven aan vmbo-leerlingen. De eerste: oprecht interesse tonen. “Vraag door als je aan iemands gezicht ziet dat er iets is. Als een kind voelt dat je oprecht geïnteresseerd bent, dan gaan ze vertellen.”

Probeer ook aan te sluiten bij hun belevingswereld. “Ik haat teksten van veel rappers. Als iemand zegt dat ’ie van rappers houdt, vraag ik of hij drie dingen kan noemen die hij van ze geleerd heeft. Dan wordt het stil. Vraag ze om zelf een tekst te schrijven en ga daarna erover met ze in gesprek. Investeer in de relatie met het kind.”

Wees online zichtbaar, zo luidt een andere tip. “Ik heb 7000 connecties. Ik deel mijn persoonlijke, kwetsbare verhalen. Niet zo van: kijk mij. Maar om connectie met anderen te maken. Om verhalen te delen hoe mooi het beroep is, en ook over je tekortkomingen te spreken. Heel weinig docenten doen dat. Als iedereen zichtbaarder wordt, komt LinkedIn vol kunstonderwijzers en dan maken we die influencers kapot.”

Tot slot geeft Aghzanay aan dat je je kwetsbaar moet durven opstellen in de klas. “Durf soms te zeggen: ik weet het niet. In het begin deed ik alsof ik meer wist, maar dat werkte niet. Soms moet je toegeven dat je fout zit. Dat zorgt voor respect. Als ze geen band met je hebben, gaan ze hun best niet voor je doen.”

Anneke Mengerink van Cultuur Oost vertelt als laatste spreker kort over het programma Cultuureducatie met Kwaliteit (CMK) in Gelderland. Dit is nu op het basisonderwijs gericht, maar vanaf 2021 wordt voor het eerst het vmbo erbij betrokken. “De aanleiding hiervoor is dat op dit moment het aanbod van cultuureducatie vaak onvoldoende aansluit bij de belevingswereld van vmbo-leerlingen en er is ook vaak minder aandacht voor kunst en cultuur in het curriculum dan op havo en vwo.

We willen de leerlingen meer in aanraking laten komen met cultuur in hun omgeving. Het programma duurt vier jaar. ​We hebben ruimte voor 5 tot 10 scholen en met uitzondering van Apeldoorn, Arnhem, Ede en Nijmegen mogen scholen zich aanmelden. De 4 grote steden hebben hun eigen regeling. Het kind staat centraal. Het gaat om kansengelijkheid, intensieve samenwerking met het culturele veld en het versterken van de kwaliteit van cultuureducatie.”

Het programma bestaat o​nder meer uit het opzetten van een regionaal netwerk, nauwe samenwerkingen tussen culturele instellingen​ door i​n co-creatie met docenten, lokale cultuuraanbieders en leerlingen aanbod te ontwikkelen​ voor het vmbo. Scholen kunnen zich voor 15 oktober voor dit programma aanmelden via de interessepeiling.

Nagesprek

Aan een grote tafel, op voldoende afstand van elkaar, houden de deelnemers van de sessie een nagesprek. Dit gebeurt aan de hand van algemene vragen, zoals: waar liggen kansen in het vmbo? De leerkrachten en cultuurcoördinatoren hebben verschillende antwoorden op deze vraag. De een vindt dat het onderwijs beter moet aansluiten op de beeldcultuur en verwijst naar een videoclip van Beyoncé met veel schilderkunst, de ander vindt het thematisch aanbieden van kunst en cultuur belangrijk, en een derde hamert erop dat het enthousiast houden van de leerkrachten aandacht nodig heeft.

Aan tafel gaat het ook over de betrokkenheid van de leerlingen. Daar zit een dilemma. Het is misschien beter om niet zomaar een voorstelling in te vliegen, maar het vanuit de kinderen te bekijken. “Alleen komt uit de leerlingen vaak niet veel, ze gaan het liefst naar hun veilige context”, zegt een docent beeldend. Cichy, de eerste spreker van de middag, denkt dat het allebei kan. “Én nieuwe input geven, én ze zelf iets laten kiezen.”

Een kunstenaar in de klas heeft wel echt een meerwaarde, stelt een cultuurcoördinator. “Ze zien dan dat het ook een beroep kan zijn.” Een leerkracht vult aan: “Leerlingen zeggen vaak dat ze geen kunstenaar hoeven te worden als ze les van me krijgen, maar ik probeer dan uit te leggen dat creativiteit nodig is bij heel veel beroepen.”