Kunst als hulp, preventie of verbindende factor

Huiskamerconcerten en een graffitimuur

Ester van de Haar heet ons welkom in De Gruitpoort, een theater dat sinds de bezuinigingen van 2012 ook als jongerencentrum functioneert. ‘Eigenlijk is het vreemd dat die twee domeinen financieel zo van elkaar gescheiden zijn,’ zegt Ester. Het zou volgens haar veel beter werken om sociale vraagstukken in samenwerking met de culturele sector op te lossen. Ze neemt samen met drie andere ervaringsdeskundigen plaats op de rode bank voor een panelgesprek onder leiding van Lily van Engen, adviseur samenleving bij Cultuur Oost.

Naast haar zit Jet Smeets, directeur van cultuurbedrijf RIQQ, dat cultuurprojecten in de woonwijk organiseert, zoals huiskamerconcerten voor mensen die langdurig ziek zijn, of een graffitimuur die door ouderen en hangjongeren samen is ontworpen. RIQQ krijgt subsidie van de gemeente Rheden en schrijft voor dit soort projecten ook landelijke subsidie en andere fondsen van de gemeente Rheden aan.

‘Hoe kun je, als cultureel centrum, de gemeente overhalen om structureel te investeren?’ vraagt Lily.

‘Tsja,’ antwoordt Marjon Stellingwerf, ‘Kunst en cultuur zijn nu eenmaal politieke onderwerpen; de ene partij heeft daar veel voeling bij, de andere niet.’ Marjon is beleidsadviseur sociaal domein bij de gemeente Doetinchem, dus zij kan het weten. Haar advies?

‘Drammen, zou ik zeggen. Zorg dat je haakjes in het gemeentehuis vindt, bij een ambtenaar die de weg weet en andere collega’s betrekt bijvoorbeeld – zo iemand is een hefboom voor je programma.’

Jet onderhoudt inderdaad goede banden met de cultuurambtenaar in het gemeentehuis: ‘We hebben heel veel contact, bijna wekelijks.’ Ze zijn het niet altijd met elkaar eens, maar ze zijn wel van elkaars werk op de hoogte en komen wederzijds dus niet snel voor verrassingen te staan.

Jan Bertil bevestigt de waarde van persoonlijk contact. Hij werkt als manager bij Cultuurplein Noord-Veluwe, maar zit daarnaast op persoonlijke titel in de cultuurcommissie van Epe. Dat is heel strategisch, want zo krijgt hij inzicht in het cultuurbeleid van de gemeente, en weet hij waar hij op in kan spelen. ‘Je moet de ambtenaar ontzorgen,’ tipt hij: bedenk hoe jij met jouw project de gemeente werk uit handen neemt.

Langs de lijn

Na dit centrale gesprek is het tijd voor de deelnemers om in actie te komen. Hoeveel ervaring hebben ze eigenlijk al met sociale projecten? Saskia van Grinsven en Hanneke Mateman van Movisie trekken een denkbeeldige lijn door de ruimte, van 0 tot 10, en vragen mensen zichzelf daarop te positioneren. Een handvol mensen heeft veel ervaring, de rest staat op een kluitje aan de andere kant van de zaal.

Saskia loopt langs de lijn om ervaringen te verzamelen. Het Kunstuurtje van de Gruitpoort wordt genoemd, en het Waalzinnig Festival in Nijmegen. De meesten vinden het vooral lastig om te weten hoe ze zulke projecten gefinancierd moeten krijgen, en bij wie ze dan aan kunnen kloppen.

De volgende vraag lijkt misschien makkelijker – hoe groot is je gemeente? – maar velen moeten nog snel even op hun smartphone kijken voor het precieze getal. Dit blijkt relevant, want: hoe groter de gemeente, hoe harder de scheidingen tussen zorg en cultuur. ‘De kleintjes zijn over het algemeen het meest fanatiek,’ beaamt Lily.

Elkaars taal leren spreken

In 2015 is de sociale zorg, van psychiatrische hulp en eenzaamheid tot mobiliteit en armoedepreventie, plotseling overgedragen aan de gemeente. ‘Over de schutting gegooid,’ aldus Hanneke.

‘We kampen nog steeds met de nadelen van die abrupte overgang, want veel gemeenten zijn zoekende naar hoe zij met beperkte middelen al die taken moeten vervullen.’

En dat biedt kansen voor culturele instanties; die kunnen inspelen op sociale vraagstukken en behoeften. Als je dat wil doen, adviseert Hanneke, is het van belang om goed beslagen ten ijs te komen. Daarvoor heeft ze vijf voorbereidingsvragen opgesteld:

In gesprek met de gemeente

1. Wat is het probleem in jouw gemeente? Hoeveel mensen zijn er eenzaam in deze gemeente, zijn dat ouderen of jongeren? Zulke informatie vindt je bij het SCP of bij lokale monitoren. Op waarstaatjegemeente.nl kun je zien hoe jouw gemeente het doet ten opzichte van het landelijk gemiddelde – en waar de verbeterpunten liggen.
2. Wat werkt in de aanpak van dit probleem? Kijk hiervoor in de dossiers van kennisinstituten zoals Movisie (‘Wat werkt’-dossiers), het Nederlands Jeugdinstituut, of het RIVM. Hoe concreter, hoe beter.
3. Wat zijn de prioriteiten van de gemeente? De meeste cultuurcentra zijn gewend vanuit zichzelf te denken: wij doen mooie dingen, en daar hebben we geld voor nodig. In de sociale sector moet je de behoefte van de gemeente als uitgangspunt nemen, en bedenken hoe jij als cultuurinstantie daar (deels) in kunt voorzien.
4. Welke persoon zit er tegenover je, en hoeveel zeggenschap heeft diegene? Soms moet je via de achterdeur binnenkomen, of onderaan beginnen. Als het gesprek niet op gang komt, tipt Hanneke om te beginnen met de vraag: ‘Heb jij eigenlijk hobby’s? Speel je een instrument, of kijk je graag films?’ Zo begin je het gesprek met een gedeelde basis.
5. Wees je bewust van wat je te bieden hebt. Overdrijf niet, maar stel je ook niet te bescheiden op.

Rotary club of zorgverzekeraar

En mocht het nu nergens toe leiden, dan kun je ook altijd buiten de gemeente gaan kijken. De Gruitpoort won bijvoorbeeld een prijsvraag van Menzis, en financierde daarmee een nieuw project. Geld van een zorgverzekeraar voor cultuur? Het kan. Soms moet je het gewoon vragen.

Zo heeft Jan Bertil contact met leden van de Rotary Club en vermogende particulieren in de gemeente. De mensen die in de villa’s buitenaf wonen willen graag iets bijdragen aan hun omgeving, ook structureel.

Het was al met al een volle ochtend, met een hoge informatiedichtheid. De deelnemers delen enthousiast hun lessen. De een heeft geleerd om vanuit de gemeente te denken: ‘Nu besef ik dat ik echt meer tijd in de voorbereiding van een gesprek moet steken en dat het de moeite waard is om te investeren in de relatie.’ Een ander voelt zich gesterkt in een onderzoek dat ze heeft opgestart, omdat ze inziet hoe belangrijk concrete resultaten zijn voor geldschieters. Een derde bezoeker is erg blij met de praktische checklist die uit de ochtend voortvloeit. Al met al zijn de deelnemers het erover eens dat het belangrijk is kritisch naar eigen werk te blijven kijken en belangrijke thema’s bewust op de agenda te houden. Financiering blijft een lastig thema, maar het begin is gemaakt.

Beeld: Baukje de Haas