Kunst werkt in de zorg

Welke rol kan kunst spelen in zorg en welzijn?

Kunstbeoefening is een krachtig middel voor zelfontplooiing en kan van grote betekenis zijn voor iemand die extra aandacht of zorg nodig heeft. Het beleven van kunst en cultuur laat een ander perspectief zien en is een hulpmiddel in het verwerken van ervaringen, het aanleren van nieuwe vaardigheden en competenties of het vormgeven van een andere toekomst door ziekte. Een recent wetenschappelijk rapport van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) onderschrijft dat.

Tapis DeBora is de uitkomst van een workshop waarin Debora Heijne patiënten in het Radboud UMC uitnodigde om via kunst uiting te geven aan een kwetsbaar moment in hun leven. Gedurende vier maanden werkten zij aan het Tapis DeBora. De vraag was: ‘Wat is jouw beschermjas, en hoe geef je dat vorm op een lapje stof?’ ‘Beschermjas’ is een metafoor voor wat je zelf in kan zetten om jezelf op te vrolijken, te ontspannen en kwetsbare ervaringen een plek te geven.

Bewust Bewegen Beleven is een nieuwe manier van bewegen die danseres en choreograaf Joop Oonk heeft ontwikkeld voor volwassenen met ernstig meervoudige beperking (EMB): “Het zou bijzonder fijn zijn als de kunst ons op een andere manier laat kijken naar de doelgroep waar we dagelijks mee in touw zijn”, aldus een zorgmanager.
Joop heeft in samenwerking met verzorgers een dans- en bewegingsmethodiek ontwikkeld ter ondersteuning van het dagritme en de ontwikkeling van talenten van de bewoners van een zorginstelling. Deze culturele interventie biedt begeleiders een andere kijk op zorg en nieuwe manieren om contact te maken door opnieuw te kijken en te luisteren, in de huid te kruipen van en samen in beweging te komen. Met als resultaat een dieper contact tussen verzorgers en bewoners. 

Kunstenaars laten een ander perspectief zien

Kunstenaars kunnen een vraagstuk in een ander perspectief plaatsen, zodat een probleem wordt omgevormd tot een uitdagende ontwikkeling.

Met ‘Herinneringen aan Joachim en Anna door de jaren heen’ ging animatiefilmer Floor Adams aan de slag met de vraag “Hoe kunnen we bewoners en personeel helpen om de overgang van oud naar nieuw te maken?”. Aan de hand van uniek fotomateriaal uit oude fotoalbums en gesprekken met bewoners en medewerkers gaf Floor de bijzondere geschiedenis van het Nijmeegse verzorgingstehuis Joachim en Anna een plek, om zo de stap naar de toekomst makkelijker te kunnen maken. Bekijk hier het resultaat.

Eenzaamheid en sociaal isolement hebben digitaal ontwerpers Bram Bogaerts en Robin Smits uitgedaagd tot het ontwerp van De Wegwijzer. Bram en Robin zijn ervan overtuigd dat technologie een groot hulpmiddel kan zijn in het bestrijden van het gevoel van eenzaamheid. De Wegwijzer raakt aan een algemene behoefte van mensen om zich verbonden te blijven voelen zonder de ander te belasten.
Tijdens het vooronderzoek voor dit ontwerp zijn zij in gesprek gegaan met een aantal eenzame ouderen en jongeren. Ook onderzoekers en welzijnsorganisaties gaven aan dat maatwerk nodig is in de vermindering van een gevoel van eenzaamheid. Het prototype van De Wegwijzer is dan ook aan de doelgroep voorgelegd om waardevolle feedback te ontvangen.
Mogelijkheden van doorontwikkeling en financiering van productie op grotere schaal worden onderzocht.

Waarin schuilt de helende werking van kunst? Beeldend kunstenaar Janske Hombergen verzamelde beeldmateriaal tijdens intensieve observaties van vormen, patronen, ritmes, structuren en texturen. Ze bedacht een ordening en bundelde de beelden in ‘Layers of Nature’. Een inspirerend kijkboek dat opdrachtgevende partijen in de zorg kan overhalen tot bijzondere bewerking en inrichting van ruimtes.

Inmiddels denkt Janske vanuit haar onderzoek ‘Layers of nature’ mee in de nieuwbouwplannen van zorginstelling Joachim en Anna, onderdeel van De Waalboog in Nijmegen.

Bevorderen van de samenwerking tussen cultuur, zorg en welzijn

De opbrengsten van kunst en cultuur in het sociale domein zijn te zien in een korte film van KOM Gelderland, platform voor inclusieve cultuurparticipatie. In deze mini documentaire, met als titel ‘Kunst Ontmoeten Meedoen’ vertellen deelnemers, cultuurmakers, projectleiders en bestuurders over de waarde van kunst en cultuur.

Cultuur Oost nodigt beleidsmakers en bestuurders uit om met elkaar in gesprek te gaan over hoe we kunst en cultuur kunnen inzetten om van elkaar te leren, nieuwe ontmoetingen te realiseren en iedereen zich onderdeel te laten voelen van onze samenleving.

De kracht van kunst in zorg & welzijn is de titel van een onderzoek in opdracht van Cultuur Oost naar de wetenschappelijke onderbouwing van de effecten van cultuurparticipatie in relatie tot het model Positieve Gezondheid. Het onderzoek is uitgevoerd door Hilde van den Berg, masterstudent aan de Universiteit Utrecht, opleiding Social Policy & Public Health onder supervisie van Lily van Engen.

Samenwerken aan een gezonde en inclusieve samenleving

De landelijke en provinciale ondersteuningsorganisaties voor kunst en cultuur – LKCA, Cultuur Oost en Kunstloc Brabant – bundelen ervaring, kennis en expertise in een landelijk platform voor kunst, cultuur, zorg en welzijn. Doel is om uit te groeien tot een Nederlandse beweging waarbij kunst- en zorgprofessionals elkaar vinden en inspireren om gezamenlijk in co-creatie duurzame projecten te ontwikkelen. Kennisdeling, onderzoek, fondsenwerving, lobby en gezamenlijke promotie van good practices voorkomt dat pioniers niet steeds opnieuw het wiel hoeven uit te vinden en moeten uitleggen: is het zorg of is het kunst?