Prikkelarm programmeren

Stichting Onbeperkt Genieten

Iris van Heesch van de stichting Onbeperkt Genieten maakt zich al jarenlang sterk voor prikkelarm genieten van kunst en cultuur. Er valt nog veel te winnen als het gaat om het weghalen van barrières die het voor mensen met een lage tolerantie voor prikkels en (on)zichtbare beperkingen moeilijk maakt om deel te nemen aan kunst en cultuur. Zo kwamen wij er pas kort geleden achter dat ons kantoor moeilijk bereikbaar is voor mensen in een rolstoel en dat je er compleet de weg kwijt kunt raken door de veelheid aan bordjes en informatie bij de ingang.

Ongeveer 6 miljoen Nederlanders hebben in meer of mindere mate een lagere tolerantie voor prikkels.

Cultuur voor iedereen is de missie van veel culturele instellingen en toch werpen we onbewust en ongewild barrières en drempels op. Iris heeft ons tijdens haar training bewust gemaakt van de fysieke en mentale uitdagingen die voor mensen bestaan om naar een theatervoorstelling te gaan, een museum te bezoeken of deel te nemen aan een workshop in een kunstencentrum.

Prikkelgevoeligheid wordt onderschat

Prikkelarm, wie gaat dit aan? Ongeveer 6 miljoen Nederlanders hebben in meer of mindere mate een lagere tolerantie voor prikkels. Het gaat dan om zowel mentale als fysieke oorzaken zoals na herstel van ziekte of ongeluk, bij chronische pijn, een burn-out of als gevolg van een aangeboren aandoening zoals autisme.

Daar staat tegenover dat de (gedigitaliseerde) wereld om ons heen steeds meer prikkels uitzendt: onze smartphone, muziek in straten en winkelcentra, festivals die steeds prominenter aanwezig en drukker worden. De beleving daarvan is vaak overweldigend.

Mensen met een prikkelverwerkingsstoornis hebben in meer of mindere mate geen filter voor irrelevante prikkels en hebben in deze situaties het gevoel dat ze moeten overleven. Hun mentale batterij loopt leeg.

Zin in een uitje?

Na een dag vol prikkels ook nog een theatervoorstelling bezoeken is dan een vrijwel onmogelijke opgave. Terwijl we weten dat kunst en cultuur beleven hoog scoort op de ladder van geluksmomenten, zingeving en gezondheid. Culturele prikkels, vooral in de avonduren zijn vaak meer dan iemand op een dag aan kan.

Wat is de opdracht aan de culturele wereld?

Doe aan prikkelmanagement van je aanbod en je programmering! Geef de deelnemer of de bezoeker gelegenheid om controle te houden en balans aan te brengen in de prikkels die op hem of haar afkomen.

Een vrijwilliger of buddy bijvoorbeeld kan de stress rondom het bezoek reduceren door de kaartjes te kopen, de tijd te bewaken, te begeleiden langs de drukte naar een aparte prikkelvrije ruimte om te wachten en te pauzeren, enz. Het reguleren van dit proces helpt al veel om de prikkelgevoeligheid tijdens het cultuurbezoek te verminderen.

Kleurcodering

Je kunt het reguliere aanbod toegankelijk maken door de keuze bij mensen zelf laten, als voor hen maar duidelijk is wat ze kunnen verwachten. Iris heeft daarvoor een kleurcodering ontwikkeld die ze in haar praktische gids Prikkelarm & Cultuur uitgebreid toelicht:

• groen = prikkelarm
• oranje = gemiddelde prikkels
• rood = veel prikkels

Geef de deelnemer of de bezoeker gelegenheid om controle te houden en balans aan te brengen in de prikkels die op hem of haar afkomen.

Prikkelarme programmering

Kunst en cultuur is vaak juist bedoeld om de zintuigen te prikkelen. Hoe zou de beleving ook geschikt gemaakt kunnen worden voor mensen die prikkelgevoelig zijn? Het prikkelarme circus op vrijdag 1 november 2019 in Utrecht is daarvan een mooi voorbeeld. Samen met de Stichting Onbeperkt Genieten en Magic Circus is een prikkelarme variant gemaakt van de voorstelling Twist! Dat betekent:

• Maak een voorstelling of expositie die in beginsel al minder prikkels heeft.
• Pas de voorstelling aan door geluid, licht, taal en handelingen uit elkaar te halen.
• Laat het publiek bestaan uit alleen mensen met een lage tolerantie voor prikkels.
• Demp zaallicht en het geluid.
• Las een pauze in zodat mensen even kunnen bijkomen in een rustige ruimte.
• Programmeer overdag in plaats van ’s avonds vanwege de energiebelasting.
• Beperk je in de communicatie tot de kern van je boodschap. Wees letterlijk, gebruik geen beeldspraak. Gebruik pictogrammen.
• Plaats een duidelijke plattegrond en foto’s van de locatie op je website.
• En heel belangrijk: voorkom betutteling!

Iedereen is anders, ervaart het anders, heeft iets anders nodig. Dat maakt het lastig om het voor iedereen goed te doen. Maar je kunt wel onderzoeken waar bij jouw organisatie de drempels en de barrières liggen.

Tot slot een heel praktische tip waar je meteen mee aan de slag kunt: stel een klankbordgroep samen om culturele belevingen voor meer mensen mogelijk maken.