Voorstel Curriculum.nu: heldere onderbouwing van vernieuwd kunstonderwijs

Bij Collectie De Groen in Arnhem geven Roos Koenders (docent ckv en beeldende vorming Ludgercollege Doetinchem) en Anne Bos (hoofd vooropleiding dans ArtEZ) uitleg over Curriculum.nu. Eerst komen ze met enkele cijfers. 125 leraren en 18 schoolleiders uit het hele land werkten de afgelopen twee jaar aan voorstellen voor negen leergebieden. Voor elk leergebied werd een ontwikkelteam samengesteld. Samen met twaalf andere docenten en schooldirecteuren namen Koenders en Bos plaats in het team van kunst en cultuur.

“We zaten steeds drie dagen in een congrescentrum en gingen dan samen de diepte in,” vertelt Koenders. “In die sessies ontwikkelden we een visie, grote opdrachten en bouwstenen voor kunst en cultuur. Eigenlijk gaat het om het vaststellen van de droom die je met het onderwijs hebt en wat er nodig is om dit te realiseren.”
“Het ging om ‘wat’, niet om ‘hoe’,” benadrukt Bos. “Dus om visie en inhoud, niet om de uitwerking.”

Proces

De totstandkoming van het voorstel was een heel proces voor het ontwikkelteam. “Bij de eerste sessie dachten we: dit kan nog helemaal niet de wereld in,” vertelt Bos. “Hoe verder we in het proces kwamen, hoe concreter het werd en ook hoe leuker. Ik heb nog nooit zoveel in korte tijd geleerd.”
Na elke sessie werd feedback opgehaald van leerkrachten en andere betrokkenen uit het veld. “Iedereen kon daaraan meedoen,” vertelt Koenders. “Het was heftig, want we kennen dat als leraren nauwelijks. Het is normaal gesproken toch vaak top-down.”
“We hebben steeds gekeken wat we konden meenemen,” zegt Bos. “De visie hebben we vier of vijf keer opnieuw geschreven.”

Een groep wetenschappers reageerde op twee momenten op het voorstel. “Wij hadden als leraren de leiding,” legt Koenders uit. “We gebruikten wel literatuur als onderbouwing, maar we vertrokken niet vanuit een theoretisch kader. Daar moesten de wetenschappers aan wennen.
Bos: “We hebben er veel aan gehad, het was heel constructief.”
Tot slot werd er ook met ontwikkelscholen gewerkt, dit zijn geselecteerde scholen die het nieuwe voorstel toetsten in de praktijk. “Eén leraar kon binnen zo’n school daarmee echt aan de slag,” zegt Koenders. “Een dag per week was daarvoor vrijgemaakt.”

Resultaat

Het uiteindelijke resultaat is het voorstel dat Bos en Koenders tijdens deze bijeenkomst uit de doeken doen. Koenders legt uit dat alles in de eerste plaats gericht is op het artistiek en creatief vermogen van het kind. “Een leerling leert maakstrategieën en denkstrategieën te gebruiken. Daarnaast is het tonen en delen van het gemaakte werk van belang. Bijvoorbeeld in de klas aan de leraar uitleggen wat je aan het doen bent.”

Er is een kader geschept dat uit twee categorieën bestaat: ‘maken en betekenis geven’ en ‘meemaken en betekenis geven’. In het eerste geval gaat het om artistieke expressie, vaardigheden en innovatie. In het tweede geval om kunstgeschiedenis en het ervaren van kunst.
Koenders: “Bij kunst gaat het erom hoe het betekenis geeft aan de wereld. Daar moet een leerling over nadenken. Reflecteren is hier een onderdeel in.”
Artistieke innovatie is echt iets heel nieuws in het curriculum. Bos: “Met die term bedoelen we dat je maatschappelijke kwesties kunt onderzoeken met artistiek werk.”

Reacties
De aanwezige betrokkenen reageren enthousiast op het voorstel. “Het is heldere taal, duidelijk voor iedereen,” zegt een leraar.
Dat krijgen ze vaker terug, vertelt Bos. “Dit voorstel laat ook zien wat we doen en waarvoor we staan. Dat wordt voor buitenstaanders ineens duidelijk.”
“Dit gaat ons heel erg helpen,” vult iemand aan. “Kunst wordt nog altijd gezien als iets vaags, iets voor de vrijdagmiddag. We moeten steeds uitleggen waarom we iets doen.”

Ondanks het enthousiasme komt ook de vraag naar voren wat je hiermee op school kunt doen. “Wat we hebben geschreven is niet iets waar je in de klas meteen mee aan de slag kunt gaan,” legt Koenders uit. “Dit ligt erboven. Het moet ook nog verder uitgewerkt worden. Het einde is nog niet in zicht.”
Het vervolg gaat opnieuw in nauwe samenwerking met scholen. Ontwikkelscholen gaan werken met de nieuw te formuleren kerndoelen en kijken of er aanpassingen nodig zijn.

Kaartspel

Na de presentatie gaan de deelnemers van de bijeenkomst in groepjes aan het werk om te kijken hoe het voorstel zich verhoudt tot de dagelijkse lessen. Dit gebeurt in de vorm van een spel met kaarten waarop bouwstenen van de grote opdrachten staan.

Aan een van de tafels vertelt een leerkracht over een kunstproject op haar basisschool waarin de zeven wereldwonderen en drie beroemde geloofsgebouwen centraal staan. Aan de handen van de vragen ‘waar is jouw plek?’, ‘waar voel je je veilig?’ en ‘wat neem je mee’ maken leerlingen iets. Dit kan een tekening zijn, maar ook een dans. De kaarten die voor dit project worden neergelegd: artistieke expressie, artistiek-creatief vermogen, tonen en delen.

Het gesprek aan tafel gaat vervolgens over het belang van het proces, een van de punten in het voorstel. Door geen vastomlijnde eindopdracht te geven, kunnen leerlingen zoveel mogelijk hun eigen weg gaan.

Aan een andere tafel vertelt een van de deelnemers over een educatief filmproject dat ze heeft opgezet. Ze kan verschillende kaarten met de bouwstenen op tafel leggen die bij het project passen. Door het voorstel van Curriculum.nu kan ze het nut van het project beter verwoorden. “Nu zeggen leerlingen nog: waarom zou ik een documentaire maken, je verdient er toch geen geld mee.”

Een docent beeldende vorming die aanschuift aan tafel, is ook blij met het voorstel. “Dit zijn concrete richtlijnen. De kerndoelen die we nu hebben zijn te vrij. Bij muziekdocenten die we inhuren weet ik vaak niet precies wat hun doelen zijn. Je gaat uit van de expertise van de ander, maar met deze bouwstenen kun je ze het heel makkelijk laten uitleggen. Je kunt een docent ook laten zien hoe het geheel eruitziet en waar iemand kan aanhaken.”

Vervolg

Wat is het vervolg van het voorstel? Het wachten is nu op de bespreking van de voorstellen in de Tweede kamer. Bos: “Er is natuurlijk ook kritiek geweest. We kunnen niet goed zien wat het gaat worden. Het zou kunnen dat er een nader onderzoek moet komen. Dan belandt het in de la. Dat mag echt niet gebeuren.”
Bos en Koenders willen heel graag verder. Koenders: “Na de zomer gaan we met twee lijnen verder, zo is de bedoeling. We gaan de bouwstenen uitwerken in kerndoelen voor Primair Onderwijs en voor de onderbouw van het Voorgezet Onderwijs en eindtermen voor de bovenbouw van het Voortgezet onderwijs.”

Meer informatie over het voorstel is te vinden op de website curriculum.nu.

illustraties: Jelko Arts